Diyabet hastalığında öz bakım her hastanın özellikleri ve yaşam tarzına göre düzenlenmelidir.
Hasta ve yakınlarının insülin enjeksiyonunu doğru bir şekilde yapmayı öğrenmeleri ve tedavinin başında hangi psikolojik sorunlarla karşı karşıya kalacaklarını bilmeleri ve bu psikolojik engeli aşma yollarını bulmaları önemlidir.
Diyabet hastaları kas içi enjeksiyondan kaçınmalı, sızıntı/ geri akış ya da diğer komplikasyonlar görülmeden enjeksiyonları etkin bir şekilde deri altı dokuya uygulayabilmeleri için enjeksiyon bölgelerinin anatomisini öğrenmeleri gerekmektedir.
Deri Altı Tabakaya İnsülin ve GLP-1 Enjeksiyonu
İnsülin enjeksiyonu için tercih edilen doku, deri altı tabakasıdır. Doku derinliğinden bağımsız olarak yavaş ve dengeli bir insülin emilimi ile doza ilişkin daha fazla güvenilirlik ve daha az kan şekeri değişikliklerine olanak sağlar. Ayrıca deri altı enjeksiyon kasa oranla daha az acı vericidir.
Enjeksiyon iğnesi, dış etkilere karşı doğal bir engel olan epidermis ve dermişten oluşan deriyi geçmeli, ancak kasa ulaşmamalıdır.
Deri Kalınlığı
Deri içi enjeksiyonda insülin emilimi hızlanır. Deriden insülin sızıntısı ve alerjik reaksiyon riski daha yüksektir. Deri kalınlığı hastanın cinsiyeti, yaşı, beden kütle indeksi veya etnik kökeninden bağımsız olarak ortalama 2mm (1,2-3mm) bulunmuştur. Bu nedenle var olan iğnelerle deri içi enjeksiyon olasılığı çok düşüktür.
Kas İçi Enjeksiyon Riskine Dikkat
Kas içi enjeksiyon insülinin hızla dolaşım sistemine geçmesi nedeniyle kan şekeri düzeylerinde büyük oynamalara neden olur. Potansiyel olarak hipoglisemi riski yüksektir. Ayrıca kasa enjeksiyon yapılması sıklıkla acı verici olup, kas içi kanamaya yol açabilir.
Kas içi enjeksiyonla, regüler (kristalize) insülin yaklaşık 15-30 dakika içinde zirve yapar ve yarılanma ömrü 50 dakikaya düzer, hipoglisemiyi hiperglisemi takip eder.
Deri altı enjeksiyon ile regüler insülin daha geç (90 dakika) zirve yapar ve aktivitesi daha uzundur.
Uzun etkili anologların kas içi enjeksiyonundan, ağır hipoglisemi riskinden ötürü kaçınılmalıdır. Uzun etkili anologların enjekte edilmesinden sonra fiziksel aktivitelere katılan hastalar ağır hipoglisemi yaşayabilirler.
Kas içi enjeksiyon hızlı emilim ve ciddi hipoglisemi ile sonuçlanacağından NPH’ nin kas içi enjeksiyonundan kaçınılmalıdır.
Hızlı etkili analoglar kas içi yolla verilmemelidir.
DERİ ALTI ENJEKSİYON İÇİN HANGİ VÜCUT BÖLGELERİ KULLANILMALIDIR ?
Deri altı doku vücudun tüm bilgelerinde ulaşılması kolay bir dokudur. Uygun bölgeler karın, kalça, kol ve bacaklardır.
Karın: göbek deliğinin iki yan tarafından bir el uzaklığındadır. Obez kişilerde dahi daha yan bölgelerin kullanılmasından kaçınılmalıdır. Çünkü deri altı doku yan olarak ilerlendiğinde önemli ölçüde incelir.
Bacaklar: Uyluğun ön ve yan bölgeleridir.
Kollar: Deri altı tabakanın kasa zarar vermekten kaçınmak için yeterince kalın olduğu üst dış kadrandır.
Kalça: üst dış kadrana yapılmalıdır. Böylece siyatik sinire zarar vermesinden kaçınılır.
İnsan İnsülini, Hızlı Veya Uzun Etkili İnsülin Ve GLP_1 Anologların Emilimi
- Hızlı etkili insülin analogları, emilim oranları bölgesel farklılık göstermediğinden enjeksiyon bölgelerinin herhangi birinden verilebilir.
- Puzun etkili insülin anologları normal enjeksiyon bölgelerinin herhangi birinden enjekte edilebilir.
- GLP-1 farmakokinetik etki bölgeye özgü görünmediğinden enjeksiyon bölgelerinin her hangi birinden verilebilir.
- Bazal insülin olarak NPH kullanıldığında, uyluk ve kalça enjeksiyon için tercih edilen bölgelerdir. Çünkü emilim bu bölgelerden en yavaştır. Nph noktürnal hipoglisemi riskini azaltmak üzere akşamdan ziyade gece yatarken uygulanmalıdır.
- En hızlı emilim karında gerçekleştiğinden, karın bölgesi kristalize insan insülini için tercih edilen bölgedir.
- Yaşlılarda kristalize insan insülinin emilimi yavaş olabilir. Ve bu insülinler hızlı bir etki gerektiğinde kullanılmamalıdır.
- Karnına enjeksiyon yapan diyabetli gebe kadınlar tüm enjeksiyonlarını deri kıvrımı kullanarak yapmalıdır.
- Gebeliğin son 3 ayında enjeksiyon için karın bölgesindeki göbek deliği çevresinin kullanılmasından kaçınılmalıdır.
Enjeksiyon Bölgelerinin Dönüşümlü Olarak Kullanılması
insülin ile tedavi edilen hastalarda lipodistrofi (Yağ dokusunun azlığı) oluşumundan kaçınılması önemlidir. Günümüzde insülin uygulamaları günde ortalama 4 enjeksiyonu içerir.
‘’ Aynı saatte aynı bölge’’ kuralı çok sayıda günlük enjeksiyon yapan hastalar için takip etmesi kolay bir kuraldır. Her bir enjeksiyon zamanı için bir bölge belirlenir. Örneğin sabahları karın, öğlen kol, akşam bacak, yatma zamanı kalça gibi…
Her gün bu kural tekrar edilir.
Enjeksiyon Bölgelerinin Değiştirilmesi
Etkinliği kanıtlanmış enjeksiyon bölgelerinin değiştirilmesi uygulamasında, enjeksiyon bölgesini dörde bölerek (uyluklar veya kalçalar kullanıldığında ikiye), her hafta bir kadranın kullanılıp saat yönünde ilerlenmesini içermektedir.
Bölgeler Arasında Mesafe Oluşturma
Enjeksiyon noktaları kümesi, bölgelerin yeterince dönüşümlü olarak kullanılamadığının bir belirtisidir. Herhangi bir kadran içindeki enjeksiyonlar doku travmasını önlemek için, birbirinden en az 1 cm. uzakta olmalıdır. Enjeksiyon alanlarını daha sağlıklı kullanabilmek için aynı zamanda sağ ve sol tarafların dönüşümlü olarak kullanılması gerekir.
Diyabetli hastalar enjeksiyon tedavisinin başlangıcından itibaren takip edilmesi kolay bir enjeksiyon şeması öğrenmelidir.
Diyabet Enjeksiyonun Hazırlanması
Diyabet hastaları enjeksiyondan önce uygulama bölgesini gözden geçirmelidirler. Son bölgenin, son uygulamadan sonra lipohipertrofi, enflamasyon, ödem ve enfeksiyon belirtileri göstermesi durumunda enjeksiyon bölgesi değiştirilmelidir.
Enjeksiyon yapmadan önce eller sabunla yıkanmalı ve enjeksiyon yapılacak olan bölge temizlenmelidir.
Elbise ve çorap üzerinden insülin enjeksiyonu yapılmamalıdır. Bu yöntem iğnenin hassas ucuna zarar vererek, iğnenin kayganlaştırıcı tabakasına zarar verebilir. Enfeksiyon riskini arttırır. Enjeksiyon ağrılı hale gelir.
Enjeksiyon Bölgesine Masaj Yapılması
Enjeksiyon bölgesine emilimi hızlandırması amaçlı masaj yapılabilir ama genellikle önerilmemektedir.
İNSÜLİN VE GLP-1 SAKLAMA KOŞULLARI
Doğru enjeksiyonu gerçekleştirebilmek ve diyabeti kontrol altında tutabilmek için insülinin doğru bir şekilde, doğru şartlarda saklanması önemlidir.
Kullanılan insülin (kalem, kartuş veya flakon) oda sıcaklığında ilk kullanımdan sonra maksimum 1 ay süre ile ve sok kullanma tarihi geçmemek şartıyla saklanır.
Açılmamış insülin buzdolabı kapağında ya da sebzelikte saklanmalıdır.
Dikkat. Soğuk insülin oda sıcaklığında tutulan insülinden daha fazla ağrıya sebep olacaktır.
İnsülin 0 santigrat derecenin altında bozulur. 30 santigarat derecenin üzerinde hızla aktivitesini, faydalı özelliğini kaybeder.
ENJEKSİYONUN HAZIRLANMASI
Bulanık insülinlerin karıştırılması: Bulanık görünümlü insülinler (NPH ve hazır karışım insülin) etkisini dengelemek için 10 kez iki elin içinde yuvarlandırılarak, 10 kez de alt üst yapılarak yavaşça karıştırılmalıdır. İnsülin enjektörünün içinde eşit beyazlık elde edildikten sonra iğne kaleme takılabilir.
İNSÜLİN İĞNELERİNİN TEKRAR KULLANILMASINA İLİŞKİN RİSKLER
Enjektör ya da iğne ambalajlarının üzerinde 2 rakamının üstü çizilmişse bunların bir kez kullanılması önerilmektedir. Ambalaj üzerinde ‘STERİL R’ logosunun bulunması cihazın sadece 1 kullanım için steril olduğu anlamına gelir. Tekrar kullanılan cihaz artık steril (temiz) değildir.
İğnelerin tekrar kullanılması durumunda; haznede kalan insülin, kristalleşip bir sonraki enjeksiyon sırasında akışı engelleyebilir. Yani ilaç vücuda enjekte edilemeyebilir.
Kanüldeki ince kayganlaştırıcı tabaka, daha da incelip, iğne ucu aşınabilir ve enjeksiyon uygulamasında normalden daha fazla acı hissedilebilir. İğnenin tekrar kullanımı lipohipertrofi oluşumunu arttırır.
Kalem iğneleri sadece bir kez kullanılmalıdır.
Kalemler ve kartuşlar tek bir hastaya özel olup, bir hastadan kartuşa biyolojik metaryalin çekilip diğer hastaya enjekte edilmesi riskinden dolayı hastalar arasında paylaşılmamalıdır. Bir hasta=Bir kalem
ENJEKSİYON CİHAZLARI; KALEMLER VE KALEM İĞNELERİ
Tüm Kalemler İçin:
1. İğne kalem eksenine yaklaştırılır.
2. İç iğne ile kartuş bölmesi delinir.
3. İğne kaleme oturtulur.
Bulanık insülin, iğne takıldıktan sonra çökerse kalem karıştırılarak kullanılır. Her bir enjeksiyondan önce insülin akışı kontrol edilir. Doz ayarlanır.
2 ünite ayarlanır. Kalem dik tutularak iğne ucu yukarı çevrilir. Başparmak ile buton tamamen itilir ve iğnenin ucundan en az bir damla gözlenir. İnsülin damlasının görünmemesi durumunda, damla görülünceye kadar işlem tekrarlanır. Önerilen doz ayarlanır.
Sonra kalemin arka kısmından önerilen doz ayarlanır. Enjeksiyondan önce akışta tıkanıklık olmaması ve iğnede boş alan kalmaması için kalemler üretici klavuzuna göre hazırlanmalıdır.
Not: İlk hazırlama 2 üniteden fazlasını gerektirebilir. Bazı GLP-1 kalemleri ile hazırlama sadece ilk kullanım için gerekli olabilir.
Kalem Enjektörle İnsülin Nasıl Uygulanır?
- İğne deri altına batırılır.
- İğne batırıldıktan sonra buton başparmak ile dozu uygulamak amaçlı tamamen itilir.
- İlaç vücuda enjekte edildikten sonra 10 saniyede (10’a kadar sayarak zaman tutabilirsiniz) sayılır.
- İğne deri altından çıkarılır.
Başparmak butonu tamamen ittikten sonra, tam dozu elde etmek ve ilaç sızıntısını önlemek için iğneyi çekmeden önce 10’a kadar saymalıdır. Yüksek zorlar için 10’dan daha fazla saymak gerekebilir.
- Kalemin iğnesi çıkarılır.
- Büyük koruyucu kapağı kapatılarak özel bir kaba atılır.
- Küçük koruyucu kabın kapatılması, iğne batması riskine karşı önerilmemektedir.
- İğneler kullanıldıktan sonra kaleme takılı olarak bırakılmamalı derhal atılmalıdır. Bu kartuşa hava veya diğer kontaminant girişinin ve sonraki dozların doğruluğunu etkileyebilecek ilaç sızıntısını önler.
Enjeksiyondan hemen sonra kalem iğneleri neden hemen kalemden çıkarılmalıdır?
İğne iki enjeksiyon arasında kaleme takılı olarak bırakıldığında, sıcaklık değişikliklerine bağlı olarak insülinin kartuştan sızmasına veya kartuş içinde hava kabarcıklarının oluşmasına yol açabilir.
İnsülin kartuşunda nasıl hava kabarcığı oluşur?
Sıcaklık düştüğünde insülin hacmi azalır ve kartuşa hava kabarcığı girmesine yol açar.
Kartuş içindeki hava kabarcığı insülin dozunun doğru uygulanmasını engeller ve insülin enjeksiyonu için gereken süreyi arttırır. Hasta yeteri kadar beklemezse, yeterli doz uygulanamayacak olup, bu durum hastanın kan şekeri kontrolünün bozulmasına sebep olabilir.
İnsülin kartuşundan nasıl insülin sızıntısı oluşur?
Sıcaklık arttığında, insülin genleşir ve kalemde bırakılan iğneden sızar. Hazır karışım insülin, regüler ve NPH insülin karışımıdır. Çok daha sıvı olan regüler insülin iğneden kolayca sızma eğilimindir; bu insülin karışımının etkisini bozacaktır. Yanlış karışımın enjekte edilmesi diyabet dengesini bozacaktır.
İnsülin ve Hava Kabarcıklarının Kartuşa Girmesi Nasıl Önlenir?
Bu durumdan kaçınmak için en iyi yol: iğne iki enjeksiyon arasında kaleme takılı bırakılmamalıdır. Hemen atılmalıdır. Bu işlem kartuşa hava veya diğer bulaşan girişini ve sonraki dozların doğruluğunu etkileyebilecek ilaç sızıntısını önler.
Her enjeksiyondan önce ilaç sızıntısı kontrol edilmelidir.
İnsülin kaleminin hazırlanması sırasında kartuş; hava kabarcıklarının atılmasına, sistemin doğru çalışıp çalışmadığının anlaşılmasına izin verir.
40 Ünite Ve Üzeri İnsülin Dozlarının Enjekte Edilmesi
Hastanın yüksek insülin dozu uygulaması gerekiyorsa, daha uzun enjeksiyon süresi gerekebilir. Süre yeterine uzun değilse, iğne deriden çıkarıldığında iğnenin ucunda bir damla insülin görülebilir bu durumda enjekte dilen insülin eksiktir.
Yüksek dozlarda insülin kullanıldığında:
Ya iğne enjeksiyonun sonunda deride 20 saniyeden daha uzun tutulmalı, ya da doz iki ardışık enjeksiyonda uygulanan dozlara bölünmelidir. Dozun ikiye bölünmesi gereken maksimum hacim konusunda bir fikir birliği yoktur. Genellikle 40-50 ünitenin üzerindeki dozların bölünmesi önerilmektedir.
İnsülin Enjektörü Kullanımının Daha Uygun Olduğu Durumlar
- Hastanın dozunu ayarlaması için insülinleri karıştırması gerekiyorsa (özellikle çocuk hastalarda)
- 100 üniteye varan bir doz enjekte ediliyor ise,
- Kalemlerin kırılması, bozulması ya da kaybolması durumlarından dolayı yedek cihazlar gerekiyorsa,
- Hasta enjektörle dozun uygulandığını görerek emin oluyorsa enjektör kullanılması uygundur.
- Enjektörler ve iğneleri sadece bir kez kullanılmalıdır.
- Bir hasta bir insülin tipi için kalem, diğeri için enjektör kullanabilir.
İnsülin Enjektörde Nasıl Karıştırılır?
- Etiketteki son kullanma tarihi ve bilgiler kontrol edilir.
- NPH insülin flakonu dibinde daha fazla kristal kalmayana kadar dikkatlice yuvarlanır.
- Flakon tıpası alkollü mendille dezenfekte edilir.
- Beyaz kapak pistondan çıkarılır, daha sonra turuncu iğne kapağı çıkarılır, piston uygulanacak NPH insülin dozuna kadar geri çekilir.
- İğne NPH flakonunun kauçuk tıpasından sokulur ve hava enjekte edilir, ardından iğne insülin çekilmeden çıkarılır.
- İnsülin çekilir iken bu işlemi hızlandırmak üzere, ilk önce doza eşdeğer hava çekilmeli ve flakona enjekte edilmelidir.
İnsülin Enjektörü İle Enjeksiyon Nasıl Yapılır?
- Piston istenen regüler insülin dozuna geri çekilir ve berrak insülin flakonuna hava enjekte edilir.
- Flakon enjektör iğnesi takılı halde baş aşağı çevrilir ve piston yine istenen berrak insülin dozuna geri çekilir.
- Enjektörde hava kabarcıkları görülmesi durumunda, birkaç ünite daha insülin çekilir.
- Piston istenen doza geri getirilerek flakona yine hava kabarcığı enjekte edilir.
- İğne çıkarılır.
- NPH flakonu ikinci kez döndürülür, iğne sokulur ve flakon baş aşağı çevrilir.
- Daha sonra piston enjektörde bulunan berrak insülin dozunu gösteren işarete geri çekilir ve istenen bulanık insülin dozuna devam edilir.
- İğne flakondan çıkarıldıktan sonra uygulanmaya hazırdır.
Enjektörde hava kabarcıklarının görülmesi durumunda, bunları yüzeye getirmek üzere, hazneye orta parmak ucuyla vurulur ve kabarcıklar piston itilerek çıkarılır.
Kalemlerin aksine enjektör iğnesini piston itildikten sonra deri altında 10 saniye tutmak gerekli değildir.
Enjektör ve iğnesi sadece bir kez kullanılmalıdır.
İNSÜLİN ENJEKSİYONUNU DAHA AĞRISIZ HALE GETİRMEK İÇİN ÖNERİLER
- Kullanılmakta olan insülini oda sıcaklığında tutmak,
- Enjeksiyon yapılacak alanı temizlemek için alkol kullanılıyor ise enjeksiyonu ancak alkol kuruduktan sonra yapmak,
- Kıl köklerine enjeksiyon yapmaktan kaçınmak,
- Daha kısa ve çapı daha küçük iğneler kullanmak,
- Her enjeksiyonda yeni bir iğne kullanmak,
- İğneyi deriye hızlı ve dart atar gibi batırmak, enjeksiyonu ise yavaşça yapmak ve pistonun (enjektör) veya başparmak butonunun tamamen basıldığına emin olmak.
Sağlıkla yaşayın….
