Her profesyonel meslek grubunda olduğu gibi, hemşirelik ve ebelik mesleklerinde de uygulamaların bilimsel bir temele oturtulması gerekmektedir. Hemşirelik sürecinde planlama kuramsal bilgi ve beceriyi içeren, uygulamayı da içinde bulunduran bir sağlık disiplinidir.
Hemşirelik bakımına bilimsel ve planlı bir yaklaşım getiren, hemşirelik sürecinde planlama kavram, kuram ve aşamaların irdelenmesine girmeden önce hemşirelik süreci planlama tarihine kısaca değinmek gerekmektedir.
Hemşirelik mesleğinin geçmişi çok zengindir.
Modern hemşirelik 19. Yüzyılın ortalarında başlamış olsa da tarih öncesi dönemlerde ve her uygarlıkta hasta bakımı ile uğraşan insanlar olmuştur. Hasta bakımın temelinde insan sevgisi ve yardımcı olma güdüleri yatmakta olup, hemşirelik yapanların da hastaya yardım etmek ve onun temel gereksinimlerini karşılamak düşüncesi taşıması gerektiği söz konusudur.
Hemşirelik ve ebelik meslekleri genel olarak bakım süreçlerinin planlanması kültürünü taşımaktadır.
19. yüzyıla kadar hemşirelik görevini yürütenlerin, örgün bir eğitimi yeterli değildi. Hemşire olmak isteyen kişi, tecrübeli bir hemşirenin yanında çalışarak usta-çırak ilişkisi ile beceri kazanıyordu. Hemşirelik bir sanat ve meslek olarak kabul edilinceye kadar bu böyle devam etmiştir. Bu dönemlerde hemşirelik bakımı veren kuruluşlar kiliseye bağlı çalışıyordu. Ülkemizde de hayır sever sultanlar şifahaneler kurmuş hasta, kimsesiz ve yoksul insan burada hemşirelik eğitimi almamış kişiler tarafından bakılmaktaydı.
Tıp bilimindeki gelişmelere paralel olarak, hemşirelik bakımında da kurumsallaşma artmıştır. 19. Yüzyılda gerçekleşen Kırım Savaşından sonra yaralı ve kazazedelerin bakım gereksinimleri üzerinde çalışmalar yapan Florance Nightingale, hemşirelik bakımı verenlerin resmi bir eğitim sürecinden geçmeleri gerektiğini gördü ve öncülük yaptı. Bu mesleki gelişim süreci 20 yıl sürmüştür.
Florance Nightingale’nin modern hemşirelik sürecini başlatmasıyla, hemşirelik uygulamalarına standartlar gelmeye başladı. Florance Nightingale hemşirelik sürecini tanımlamamış ama O’nun ‘Hemşirelik Üzerine Notlar’ kitabındaki ‘ Eğer gözlem yapma alışkanlığı edinemiyorsanız, hemşire olmaktan vazgeçmeniz yerinde olur’ ifadesi, hemşirelik sürecini planlamanın birinci basamağı olan ‘veri toplama’da gözlemin önemi vurgulanmıştır.
1945’ten sonra tıpta ve tıbbi teknolojide büyük ilerlemeler kaydedildi. Hemşireler de hekimlerin kullandıkları teknolojiyi kullanmaya başladı. ( Hekime yardım ederek) . hemşireler değişen bu rollerin farkında değildi ve sadece tıp ekibini izleyerek yardım ediyordu.
Zamanla tıp bilimleri genişledi ve diğer beşeri bilimlerle ilgili meslekler ortaya çıkmaya başladı. Aslında bu mesleklerin yaptıklarını da daha önce hemşireler yapıyordu. Hemşirelik mesleğinin ilerlemesine yönelik çalışmalar çok yavaştı. Bu meslek grubu mevcut bilgilerini bile uygulamalarında kullanma imkanı bulamaz halde idi. Dünyanın birçok ülkesinde farklı statülerdeki meslek dışı kimseler, hemşirelerin rolünü tartışmaya başladı. Hemşirelik mesleğini yapanlarda da iş doyumsuzluğu giderek artmakta idi ve ‘Hemşirelik Nedir’ soruna cevap arıyorlardı.
Bir süre çalışmalar hemşirelerin özellikleri, fonksiyonları ve rolleri üzerinde yoğunlaşmakta idi. Geleneksel olarak hemşirelerin yaptığı bazı görevler de yeni oluşan sağlık personeli grupları tarafından üstlenmeye başlandı. Önceleri sadece hekimler tarafından yapılan bazı görevler hemşireler tarafından uygulanmaya başlandı. Bu durum hemşirelik mesleğini hasta merkezli olmaktan çıkardı ve zamanla iş merkezli bir görev haline getirdi.
Hemşireliğin geliştiği ülkelerdeki lider hemşireler, sadece hemşirelerin ne yaptığını değil nasıl ve neden yaptığını da araştırmaya başladı. Bu çalışmaların ilk örneğini Pittsburg Üniversitesi hemşirelik yüksekokulu dekanı Dr. Ruth Kuehn ve Danışma Komitesi üyesi olan Dr. Lillian M. Gilberth göstermiştir. Dekan Kuehn, hemşirelik ilkerini içeren bir el kitabını geliştirerek il adımı atmıştır. Sonra hemşirelik işlerinin sadece yazılı olmasının yeterli olmadığını, bunların uygulama şeklininde incelenerek geliştirilmesi gerektiğini fark etti. İlk üç yıllık proje olarak tarihe geçecek olan ‘The Hospital Scientific Management Project’ başlatıldı. Bu çalışmalar zamanla hemşirelerin hemşirelik hizmeti verdiği hastalar üzerinde odaklaştı. Böylece hemşirelik uygulamalarının planlanmasında yeni kavramlar ortaya çıkmaya başladı. Amerika Birleşik Devletlerinde Yura ve Wallsh (1967), Kratz (1979), McFarlene ve Castledine (1982) hemşirelik basamağının ilk dört adımını tanımladı. Bu durum hemşirelik mesleğinin kuramsal çerçevesinin oluşmasına ve bilimsel bir temele oturtularak profeyonel bir kimlik kazanmasına yardımcı olmuştur.
Dünya Sağlık Örgütü ve kuramcı hemşireler tarafından hemşirelik süreci yönetiminin daha etkin biçimde kullanılabilmesi için kapsamlı araştırma ve bilimsel toplantılar gerçekleştirmektedir. Özellikle hemşirelik tanılarının belirlenmesi ve sınıflandırılması huşularında Kuzey Amerikan Hemşirelik Tanılama derneği kapsamlı çalışmalarını sürdürmektedir.
HEMŞİRELİK SÜRECİNDE PLANLAMA YÖNETİMİNİN YARARLARI
- Bakım görev merkezli değil birey merkezlidir sağlıklı veya hasta bireylerin gereksinimlerine göre planlanır. Kişiye özgü bakım verme olanağı sunar. Dolayısıyla hemşire genel değil bireye özgü bir çalışma planı oluşturursa mesleki başarıya ulaşır.
- Hemşireler çok yönlü ve eleştirel düşünme özelliği kazanmalıdır. İnsanların gereksinimlerini gözlemleyip yorumlayabilmelidir.
- Hemşirelik mesleğinde verilecek bakımın öncelik sırası önemlidir. Kişinin bakım ihtiyacını karşılamaya en acil olandan başlamalıdır.
- Hemşireye kurumsal bilgisini uygulama olanağı sağlar.
- Araştırmaların yazılı kaynakları hemşirelerin bakım planlama sürecinden oluşur.
- Hemşireler rastgele değil, planlı ve amaca yönelik çalışacağından, zamandan tasarruf sağlar ve iş gücü kaybı engellenmiş olur.
- Hemşirelik bakım sürecini planlama mesleğe bilimsel bir kimlik kazandırır.
- Hemşirelik bakım sürecini planlama, hasta ile gelişi güzel ilgilenmek yerine, hastaya zaman ayırmasını, hastanın bakım gereksinimini saptamasını ve bunları gidermek için planlı yaklaşımını sağlar.
Hemşirelik bakım sürecinin uygulanması için daha fazla hemşireye zamana gereksinim olduğu ön yargısı vardır. Haklı olarak bu yöntemin uygulanması başlangıçta zaman alacaktır. Zamanla hemşire sistemli düşünmeye ve planlı çalışmaya alıştığında zamandan ekonomi sağlanacaktır.
AMERİKAN HEMŞİRELER DERNEĞİ (ANA) HEMŞİRELİK UYGULAMALARINA YÖNELİK STANDARTLAR
- Sağlıklı/hasta bireyin sağlık durumu hakkında sistemli ve devamlı olarak veri toplanır.
- Hemşirelik tanısı sağlık durumuna ilişkin veriler değerlendirilerek konulur.
- Hemşirelik bakım planı, hemşirelik tanısı doğrultusunda saptanan hedefi kapsar.
- Hemşirelik bakım planı, öncelikleri ve hemşirelik tanısı doğrultusunda saptanan amaca ulaşmayı ölçen kriterleri kapsar.
- Hemşirelik girişimleri bireyin/hastanın sağlığının geliştirilmesi devamlılığı ve düzeltilmesi için katılımını sağlar.
- Hemşirelik girişimleri bireyin/hastanın sağlık kapasitesinin en üst düzeye çıkmasına yardım eder.
- Bireyin/hastanın bakım planında saptanan amacına ulaşması/ulaşamaması, bireye, hastaya ve hemşireye bağlıdır.
- Bireyin/hastanın bakım planında saptanan amaca ulaşması/ ulaşmamasını, problemin belirlenmesi, önceliklerin kayddı, yeni amaç saptama ve planın gözden geçirilmesi yönlendirir.
Hemşirelik bakım planlamalarında hemşirelik sürecinin yönteminin kullanılması, verilen bakımın kalitesini yükseltir.
KAVRAMLAR
HEMŞİRELİK BAKIM SÜRECİ: Sağlıklı/hasta bireyin ve ailesinin bakım gereksinim ve sorunlarının belirlenmesi, gerekli hemşirelik girişimlerinin planlanması, uygulanması ve sonucunun değerlendirilmesi gibi aşamalardan oluşan sistemli bir yaklaşımdır.
ÖRÜNTÜ: Belli bir yapıyı, belli bir bütünü oluşturan dallardan, birimlerden her biri, örnek, biçim.
FONKSİYONEL SAĞLIK ÖRÜNTÜLERİ: Gordon’un tanımladığı, birbiri ile ilişkili ve birbirine bağlı olan fonksiyon grupları.
İNSAN TEPKİSEL ÖRÜNTÜLERİ: NANDA’nın tanımladığı bireyin hastalık durumunda verdiği yanıt/tepki örüntüleri.
ALGILAMA: Bir nesnenin varlığını ve bir bir olayı duyum yoluyla yalın bir biçimde bilinç altına alma, anlama, sezme.
TAKSONOMİ: Olguların tanımlanması ve sınıflandırılması bilimi. Taksonomi bir süreç ve üründür.
HEMŞİRELİK TANISI: Hemşirelik tanıları hemşirelerin bağımsız olarak uygun hemşirelik yaklaşımları ile önlemek, hafifletmek ya da çözümlemek için yasal olarak ele almaya yetkili olduğu, birey/aile/grupların potansiyel sağlık sorunlarıdır.
TANIMLAYICI ÖZELLİKLER: Sübjektif ve objektif veriler, tanıyı destekleyen belirti ve semptomlar.
SUBJEKTİF VERİ: Bireylerin ifadesi.
OBJEKTİF VERİ: Hemşire/ekip üyelerinin topladığı veriler.
VAROLAN/ ACTUAL PROBLEM: Problem var.
POTANSİYEL GİZLİ PROBLEM: Gizli kalmış henüz varlığı ortaya çıkmamış problem. Daha fazla veri toplayarak ulaşılır.
OLASI (POSSİBLE) PROBLEM: İlerde olması mümkün olan problem.
SENDROM, TANILAR: Tek nedenle ya da nedeni belli olmayan ve aynı anda oluşan benzer nitelikte bir grup belirtileri kapsayan tanı grubu.
